Hoe een dode bankier je aan het denken kan zetten
Waarom je door het grote kapitalistische kwaad (lees: de aandelenmarkt) te mijden de wereld niet redt – integendeel.
Aangezien ik geen zin had in drank en drank voor mij het enige is dat Koningsdag draaglijk maakt, zocht ik een zonnig, rustig plekje op in het gras van het Westerpark. Zonder oranje bril of bloemenslinger, mét een boek: David Deutsch’s The Beginning of Infinity: Explanations that transform the world. Ik herlees het omdat ik de eerste keer er misschien de helft van snapte – maar die ene helft wel mijn gestolde denkbeelden in beweging bracht. Dus on y va.
Meteen in het eerste hoofdstuk word ik al geconfronteerd met mijn eigen onvolkomenheid. Deutsch bespreekt daarin de methoden die we gebruiken om kennis te vergaren, de één zinvol, de ander zinloos. Neem het inductivisme: de gedachte dat we uit herhaalde observaties wetenschappelijke conclusies kunnen trekken. ‘De zon kwam gister op, net als eergister, en alle dagen van mijn hele leven daarvoor ook – dus komt hij morgen óók op.’
Ondertussen blijkt de zon zó hard op weg naar haar volgende opgang, dat ik opeens in de schaduw van een hoge esdoorn lig. Ik rol twee keer om, terug de warmte in. En denk: induceren, zo ‘bewijs’ ik ook steeds dat beleggen werkt. Als ik uitleg dat ik over een lange periode een gemiddeld jaarlijks rendement van 7% ga krijgen, baseer ik dat op het gemiddelde over de afgelopen 200 jaar. Mijn argument: zo gaat het al heel lang.
Het probleem met dergelijk inductivisme volgens Deutsch: het zegt niks. Dat de zon in het verleden elke ochtend boven de horizon is verschenen, verklaart namelijk nog niet hoe en waarom de zon opkomt. Daar zit de crux: met goede uitleg kun je de zaken verklaren. Een mechanisme begrijpen zegt meer dan duizend patronen herkennen.
Mijn voorspelling over rendement kan wel uitkomen, maar geeft bijzonder weinig houvast. Het heeft meer met geloof te maken dan dat het grond voor écht vertrouwen geeft. Dus, nu even netjes, de echte verklaring is: bedrijven lossen problemen op en voorzien in allerlei menselijke behoeften. Dat doen ze steeds slimmer, efficiënter, innovatiever. Dáár komt die stijging vandaan - niet uit een historisch patroon, maar uit het feit dat bedrijven waarde creëren.
Verder lezend en doorrollend, al naargelang de aarde verder om haar as draait, dwalen mijn gedachten af. Is dit niet een te simpele verklaring? Welke waarde creëren bedrijven precies? En voor wie? Al die bedrijven met al die spullen en al dat afval en al die koolstofdioxide… Daar wil je toch niet aan bijdragen?!
Het Principe van Optimisme
Dat brengt me bij een ander belangrijk punt in het boek. Deutsch merkt op dat we als maatschappij steeds pessimistischer zijn geworden. Niet wat betreft doemscenario's over het einde der tijden - die waren er altijd al. Maar er is een vijandigheid tegen technologische oplossingen in het menselijk denken geslopen. Vertrouwen op technologie en innovatie als oplossing voor de grote problemen van deze tijd wordt mateloos naïef gevonden.
Neem klimaatverandering: wie zegt dat CO₂-afvang of geo-engineering de oplossing kunnen zijn, wordt weggezet als een techno-optimist zonder realiteitszin. Dat soort ideeën zijn verdacht en duwen ons waarschijnlijk nóg dieper in de shit. Dus: minderen, inkrimpen en degrowth. Het is niet anders.
Volgens Deutsch is dit pessimisme misplaatst. Eén van de grootste misvattingen is dat mensen ooit in harmonie of balans met de natuur leefden. De aarde is namelijk helemaal niet zo'n gastvrije plek voor mensen. Wie een winternacht op straat doorbrengt kan binnen enkele uren doodvriezen. Zonder bescherming tegen kou, roofdieren, ziektes, hongersnood en natuurrampen zouden we het niet lang uithouden.
De enige reden dat we overleven, zijn we zelf. Zo bedachten we de daklozenopvang. Helpt. En waar we ook bijzonder veel aan hebben: kennisontwikkeling. Zo kon je in 1836 nog ten onder gaan aan een simpele mondinfectie. Het - dode - bewijs daarvan is de in die tijd steenrijke zakenman Nathan Mayer Rothschild, oprichter van de Londense tak van de beroemde bankiersdynastie. Geld kon hem niet redden. Antibiotica wel, maar dat was nog niet uitgevonden. Hoe te bouwen, hoe vuur te maken, hoe voedsel te verbouwen, hoe ziektes te bestrijden… De enige manier om met en op onze lieve Moeder Aarde te leven, is door problemen op te lossen – en dat kunnen we alleen met nieuwe kennis.
Deutschs noemt dit het principe van optimisme. Dat heeft niets te maken met het naïeve komt wel goed-optimisme, maar het belangrijke inzicht dat “alle kwaden worden veroorzaakt door een gebrek aan kennis”. Deutsch denkt dat we creatief genoeg zijn om oplossingen te bedenken – zeker voor problemen die we zelf hebben veroorzaakt, zoals klimaatverandering.
Impact!!1!
Ik zie ook pessimisme terug in hoe sommigen over beleggen denken – dat het verwerpelijk is, per definitie fout. Het is meedoen aan dat nare kapitalistische systeem dat de wereld vernietigt. Maar het punt: door je terug te trekken uit het systeem, of door niet te beleggen in bedrijven omdat je vindt dat ze "slecht" zijn, red je de wereld niet. Impact = 0, want er komt geen enkele oplossing. De échte redding komt door innovatie en kennis - en dat is precies wat bedrijven (kunnen) ontwikkelen.
Ik pleit hier niet voor blind optimisme en ben ook niet zo naïef dat ik geloof dat alle bedrijven goed doen. Maar wie de wereld probeert te redden door niet mee te doen aan Het Systeem mist wel de essentie van hoe vooruitgang werkt.
Deutsch merkt op dat stilstand voor de mens geen optie is: "We overwinnen problemen door kennis te creëren, of ze overwinnen ons." En ja, sommige gevaren zijn zelf bijwerkingen van kennisontwikkeling – we hebben heel wat CO₂ in de atmosfeer te danken aan de ontdekking van de verbrandingsmotor.
Toch helpt het vertragen van ontwikkelingen niet. Ten eerste omdat je nooit weet welke kennis je precies nodig hebt om toekomstige problemen op te lossen. Dat een techmiljardair ons de ruimte in wil schieten lijkt vandaag nog krankzinnig, maar redt morgen misschien levens (tja, wie zal het zeggen?).
Ten tweede: problemen wachten niet. Als we stoppen met innoveren, blijven bestaande problemen gewoon bestaan of worden erger. Daar breng je met het mijden van de aandelenmarkt geen verandering in.
Ook ik twijfel nog weleens over mijn verhouding met geld, beleggen en de wereld (‘al die sterren en die planeten…. zo… overweldigend.’ – de Vliegende Panters). Maar draag ik er door te beleggen aan bij dat de wereld ten onder gaat? Dat geloof ik niet meer, en misschien is zelfs het tegendeel waar. Uiteindelijk draait er achter de aandelenmarkt en de flitsende wereld van het snelle geld een mechanisme dat aansluit bij hoe we als mensheid vooruitgang boeken: door problemen op te lossen met kennis. En daar durf ik mijn geld wel op in te zetten. Voor niets gaat de zon op.
Mocht je nu zelf in de filosofische stemming zijn geraakt, dan raad ik Deutsch's boek The beginning of infinity: Explanations that transform the world van harte aan. Een boek vol grote ideeën met een onvoorstelbare scherpte. Deutsch is natuurkundige, computerwetenschapper, een van de grondleggers van quantumcomputing en iemand die vér buiten de kaders van zijn vakgebied denkt. Het vleesgeworden tegengif tegen dogmatisme. WD40 voor vastgeroeste hersenen.
Je kunt natuurlijk ook het essay Optimisme zonder hoop lezen, dat Tommy Wieringa schreef voor de Maand van de Filosofie. Het voordeel is dat je er sneller doorheen bent en dat je weer weet wat de problemen zijn. Het nadeel is dat je daarna nog steeds niet weet wat je moet doen, omdat er slechts een paar pagina’s over ‘oplossingen’ gaan (en dat komt vooral neer op bomen planten en actievoeren).
Grensoverschrijdende tips
Nu David Deutsch ons allemaal in interdisciplinaire sferen heeft gebracht is het tijd om wat van twee zeer aanbevelenswaardige zaken met je te delen waarbij sprake was van grensoverschrijdend gedrag – in de beste zin des woords.
Fields of Color – Matthias van den Brande
Er zijn mensen die in huilen uitbarsten bij het zien van een kunstwerk (lees: kleurvlak) van de Mark Rothko. Mij laat het koud. Maar wat het met de Belgische jazzsaxofonist Matthias van den Brande doet is dan wél weer van een eenzame schoonheid. Zijn nieuwe album Fields of Color is geheel geïnspireerd op werken van Rothko en ik kan niet stoppen ernaar te luisteren. Het nummer Lunar Landscapes bijvoorbeeld doet wat geen museum ooit bereikte: het laat me de emotionele diepte voelen die Rothko bedoelde. Dankzij Van den Brande zijn grensoverschrijdend goede auditieve interpretatie van visueel werk, kan ik Rothko misschien zelfs een beetje beginnen te waarderen.
Jack Kerouac & Steve Allen
Twee van mijn lievelingsdisciplines (ik heb er velen) zijn poëzie en jazz – en in 1958 vond een perfecte versmelting van die twee werelden plaats. Op het album Poetry for the Beat Generation improviseerde TV-pionier en pianist Steve Allen terwijl schrijver Jack Kerouac zijn poëtische proza voorlas. Één van de mooiste opnamen is te vinden op YouTube, wat ik pas kort ken en me sindsdien niet meer loslaat. Kerouacs stem, zijn uitdrukking, zijn tekst (and don’t you know that God is Pooh Bear?) en het speelse pianospel van Allen – – beiden sterk genoeg om op eigen benen te staan – laten samengevoegd een geheel nieuwe, voor mij onweerstaanbare kunstvorm ontstaan. Weergaloos. Kijk eerst op YouTube, en luister dan het album.
Het principe van optimisme - Pepijn Vloemans
Voor wie Deutsch's ideeën, variaties erop, interpretaties ervan en meer (!) in een bijzonder aangenaam en benaderbaar jasje wil lezen: Pepijn Vloemans schrijft een nieuwsbrief onder de titel Het principe van optimisme: ‘een nieuwsbrief over vooruitgang en andere ondergewaardeerde ideeën’. Op Pepijns substack vindt je bijvoorbeeld eigenzinnige ideeën waarom de trein ook niet je-van-het is en dat vliegen goedkoper zou moeten worden. Maar ook een lijst met dé meest ambitieuze hardware startups voor Europese soevereiniteit. Hij werkt trouwens zelf ook voor Farmless – een bedrijf dat plantaardige eiwitten kweekt voor vlees- en zuivelvervangers zonder landbouwgrond te gebruiken. Precies het soort kennis-gedreven innovatie dat Deutsch zou toejuichen. Al met al een ode aan de creativiteit en een verrijking voor je mailbox.
“Everything that is not forbidden by laws of nature is achievable, given the right knowledge”
- David Deutsch
“An unproblematic state is a state without creative thought. Its other name is death”
- David Deutsch
Beeld: Milou
Tekst: ook